Το βαρύ τίμημα του Μνημονίου και η ανάγκη αποτελεσματικής ηγεσίας
Παρά τις θριαμβολογίες για την ολοκλήρωση του Μνημονίου η πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή.
Τρία χρόνια μετά τις αποφάσεις του Eurogroup και λίγες μέρες μετά την τυπική έξοδο από το Μνημόνιο η Κύπρος αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.
Η Κύπρος για πρώτη φορά μετά το 1974 αντιμετωπίζει δημογραφική αιμορραγία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τους χαμηλούς δείκτες γαμηλιότητας και γονιμότητας δημιουργούν πολύ επικίνδυνες καταστάσεις. Η ελληνοκυπριακή κοινωνία γερνά και οι συνέπειες θα είναι οδυνηρές εάν δεν αναστραφούν τα δεδομένα.
Εξακολουθεί να υφίσταται ψηλή ανεργία παρά τη δημογραφική αιμορραγία καθώς και φτώχεια, μιζέρια και κοινωνικοί αποκλεισμοί. Έχει επίσης αυξηθεί η ανισότητα ενώ πολλές μικροεπιχειρήσεις έκλεισαν. Το τραπεζικό σύστημα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια να είναι περίπου στο 50% του συνόλου, ενώ η έλλειψη εμπιστοσύνης συνεχίζεται. Είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να αποπληρωθεί το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος σε συνθήκες ύφεσης και αποπληθωρισμού. Σημειώνεται επίσης η συρρίκνωση των μισθών για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Πέραν των εξωγενών παραγόντων, ενώ η κρίση κορυφώθηκε εν πολλοίς ως αποτέλεσμα των υπερβολών του τραπεζικού τομέα και της μη συνετής διαχείρισης στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, το μεγαλύτερο κόστος κατέβαλαν και εξακολουθούν να καταβάλλουν οι εργαζόμενοι στους υπόλοιπους τομείς.
Τρία χρόνια μετά τις εγκληματικές αποφάσεις του Μαρτίου του 2013 η χώρα εξακολουθεί να μην έχει ακόμα ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα, όραμα και πυξίδα. Δυστυχώς σήμερα επικρατεί στη χώρα μας μια κατάσταση διαρθρωτικής στασιμότητας. Απαιτείται μια νέα οικονομική φιλοσοφία για την πραγματική έξοδο από την υφιστάμενη υφεσιακή κατάσταση. Είναι καθοριστικής σημασίας η δημιουργία θέσεων απασχόλησης για τη συγκράτηση των νέων που μεταναστεύουν και του πληθυσμού γενικότερα.
Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι το ευρύτερο πλαίσιο επηρεάζεται καθοριστικά από το μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον όπου μεταξύ άλλων κυρίαρχο στοιχείο είναι η ροπή προς χαμηλότερη ζήτηση σε πολλούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Επιπρόσθετα, η ΕΕ αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα συνοχής. Σημειώνεται επίσης ότι τυχόν έξοδος της Βρετανίας από την Ένωση καθώς και κατάρρευση της Ελλάδας θα οδηγήσουν σε ραγδαίες σαρωτικές εξελίξεις. Ούτως ή άλλως η Κύπρος πρέπει να εξετάζει όλα τα δεδομένα και να αξιολογεί με ποιες χώρες εντός και εκτός της Ένωσης θα πρέπει να προωθηθούν ιδιαίτερα δίκτυα συνεργασίας.
Ένα άλλο θέμα το οποίο πρέπει να αντιμετωπισθεί είναι τα ζητήματα νοοτροπίας καθώς παρά τη βαθειά κρίση δεν έχουν υπάρξει οι αναγκαίες διαφοροποιήσεις. Πρέπει επιτέλους να κατανοηθεί ότι η αποφασιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων απαιτεί τις ευρύτερες δυνατές συναινέσεις, την επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης και μια αποτελεσματική ηγεσία. Δυστυχώς διαιωνίζονται οι μικροπολιτικές σκοπιμότητες και οι πελατειακές σχέσεις. Σε διάφορα επίσης επίπεδα συντηρούνται μικρότητες, η μετριοκρατία και αντιπαλότητες – στοιχεία που δεν οδηγούν μια εταιρεία, ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, ένα δημόσιο οργανισμό, την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα, στα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Η Κύπρος χρειάζεται ευρύτερες συγκλίσεις για τη χάραξη μιας στρατηγικής επιβίωσης και πραγματικής εξόδου από την κρίση. Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται και η προώθηση νέων μοχλών οικονομικής μεγέθυνσης. Μεταξύ άλλων, για χρόνια γίνεται λόγος για προώθηση της Κύπρου ως περιφερειακό ακαδημαϊκό, ιατρικό και αθλητικό κέντρο. Η ενθάρρυνση των τομέων αυτών θα πρέπει να γίνει παράλληλα με την αξιολόγηση συναφών δραστηριοτήτων που θα ενισχύσουν τη ζήτηση. Ταυτόχρονα θα πρέπει να επεξεργαστούμε την περαιτέρω διεύρυνση και εμβάθυνση του τουριστικού προϊόντος και ταυτόχρονα να επανέλθουμε στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Προφανώς δεν αρκούν οι σπασμωδικές και άνευ συντονισμού ενέργειες. Για την επιβαλλόμενη πορεία απαιτείται ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, η ουσιαστική αναβάθμιση και ανανέωση του πολιτικού συστήματος, η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και πάνω απ’ όλα μια εμπνευσμένη και αποτελεσματική ηγεσία σε όλα τα επίπεδα.
- Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.