Πραξικοπηματικά σενάρια στην Τουρκία του Ερντογάν
Η πενταήμερη επίσκεψη Ερντογάν στην Ουάσινγκτον (29 Μαρτίου-2 Απριλίου) υπήρξε επεισοδιακή και ενδιαφέρουσα από κάθε άποψη αλλά κυρίως διότι επισκιάστηκε από ένα ανοικτό, πλέον, πολυεπίπεδο και προσωπικό πόλεμο κατά του ισλαμιστή ηγέτη, κυρίαρχο στοιχείο του οποίου υπήρξε μια έντονη φημολογία τις τελευταίες μέρες για την πιθανότητα πραξικοπηματικής του ανατροπής.
Ο Ερντογάν πήγε στην Ουάσινγκτον για να συμμετάσχει στη συνάντηση κορυφής (Nuclear Security Summit, 30 Μαρτίου- 1 Απριλίου), υπό την αιγίδα του αμερικανού Προέδρου Ομπάμα, για την διασφάλιση πυρηνικών εγκαταστάσεων αλλά και πυρηνικών όπλων, από τυχόν τρομοκρατικές ενέργειες. Στη συνάντηση συμμετείχαν πέραν των 50 κρατών, με απούσα τη Ρωσία που θεώρησε πως τέτοιου είδους αμερικανικές πρωτοβουλίες υποσκάπτουν το υφιστάμενο διεθνές θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση διεθνών απειλών.
Το επιπλέον σημαντικό αλλά συνάμα και συμβολικό της επίσκεψης Ερντογάν, ήταν ότι η εκεί παρουσία του συντονίστηκε ώστε να συμπέσει και με τα εγκαίνια ενός μεγαλοπρεπούς τζαμιού και ισλαμικού κέντρου στην πολιτεία της Μέριλαντ, που προγραμματίστηκε για τις 2 Απριλίου και το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά στην αμερικανική πρωτεύουσα. Το μεγαλοπρεπές συγκρότημα χρηματοδοτήθηκε από την Ισλαμιστική Τουρκία (100 εκ δολ.). Ο Μεγάλος Ηγέτης Ερντογάν, θεωρούσε δεδομένο πως ο Ομπάμα θα παρίστατο δίπλα του στην πανηγυρική εκδήλωση των εγκαινίων, ένα γεγονός που θα του προσέδιδε διεθνές κύρος, αποδοχή και νομιμότητα, σε μια περίοδο που ο ισλαμιστής ηγέτης θεωρείται πολιτικά ως “αδέσποτο κανόνι”. Όμως ο αμερικανός Πρόεδρος, αν και αρχικά προγραμμάτιζε να παραστεί, τελικά δεν το έπραξε ακριβώς για αυτό τον λόγο, όπως δημόσια αλλά και εύσχημα παραδέχθηκε πρόσφατα στη γνωστή, μεγάλη του συνέντευξη στο περιοδικό Atlantic (April 16, 2016).
Εδώ και μήνες, πριν την επίσκεψη, τα αμερικάνικα ΜΜΕ, με βασικούς τροφοδότες συντηρητικά και φιλοϊσραηλινά think tanks, “σεναριολογούν” για πιθανή ανατροπή (regime change) στην Τουρκία με μοναδικό ωστόσο “θύμα” τον Ερντογάν. Η κριτική που ασκείται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, περιορίζεται στον Ερντογάν που θεωρείται, λίγο πολύ, ως διχασμένη και ψυχωτική προσωπικότητα με έντονο θρησκευτικό φανατισμό, αρχομανία, εκδικητικότητα και με απρόβλεπτη συμπεριφορά, χαρακτηριστικά επικίνδυνα για ηγέτη Νατοϊκού κράτους, όπως κατέδειξε και η κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους τον Νοέμβριο στη Συρία. Το γεγονός πως εδώ και δεκαετίες τα κοσμικά (κεμαλικά) χαρακτηριστικά του κράτους εξουδετερώνονται συστηματικά, δεν φαίνεται να ενοχλεί . Αντίθετα μάλιστα η Ουάσινγκτον ενθάρρυνε, μεταψυχροπολεμικά, την μετεξέλιξη του κεμαλικού καθεστώτος σε ένα “μετριοπαθές” ισλαμικό αλλά δημοκρατικό-τάχατες- καθεστώς, που θα λειτουργούσε ως “μοντέλο” και “μαγνήτης” για τα υπόλοιπα μουσουλμανικά κράτη αλλά και ως ανάχωμα κατά του ισλαμικού ριζοσπαστισμού.
Προφανώς όμως το “ισλαμικό πείραμα”, υπό την ηγεσία του Έρντογάν, απέτυχε ή ξέφυγε των “προδιαγραφών”. Και επιχειρείται, έτσι, η “αλλαγή καθεστώτος”. Υπό τις περιστάσεις, μια “αλλαγή” στην ηγεσία του κυβερνώντος ισλαμιστικού κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, με τον πρώην Τούρκο Πρόεδρο και συνιδρυτή του κόμματος Αμπτουλάχ Γκιούλ να αναλαμβάνει, θα ήταν ιδεώδης. Ο Γκιούλ, αν και ισλαμιστής, είναι πολιτικός πολύ διαφορετικός από τον Ερντογάν με αποδεδειγμένη και εκλεπτυσμένη ικανότητα να διαχειρίζεται τις σύνθετες σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση και το Ισραήλ.
Όμως ο Ερντογάν, διείδε τον κίνδυνο από τον Γκούλ και τον εξουδετέρωσε με συνοπτικές κομματικές διαδικασίες, πριν αναλάβει την Προεδρία του κράτους το 2014 και έχρισε ως Πρωθυπουργό τον Αχμέτ Νταβούτογλου.
Έτσι τα σενάρια ανατροπής του Ερντογάν περιορίστηκαν σε δύο. Το ένα, αυτό που παίζει περισσότερο στα ΜΜΕ τις μέρες αυτές, είναι το “κλασικό” στρατιωτικό πραξικόπημα, που στην Τουρκία έχει και μακροχρόνιο ιστορικό. Το άλλο είναι το έμμεσο ή αλλιώς το “μεταμοντέρνο”, που έχει και αυτό την ιστορία του και μάλιστα πρόσφατα, στην Τουρκία.
Η πιο πρόσφατη σεναριολογία που προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις στην Τουρκία του Ερντογάν, πυροδοτήθηκε από ένα κείμενο του πρώην αμερικανού αξιωματούχου Michael Rubin και δημοσιεύθηκε στο γνωστό εβδομαδιαίο περιοδικό Newsweek, παραμονές της επίσκεψης Ερντογάν στην αμερικανική πρωτεύουσα. Το κείμενο αυτό , με τον τίτλο “Will there be a Coup Against Erdogan in Turkey”? (Newsweek, 24 Μαρτίου 2016), προκαλούσε ευθέως τους στρατιωτικούς να ανατρέψουν τον Ερντογάν υποστηρίζοντας, μεταξύ άλλων, πως η Αμερική θα υποστήριζε την ανατροπή. Ως παράδειγμα, αναφέρεται η περίπτωση του ομοϊδεάτη του Ερντογάν στην Αίγυπτο, του ισλαμιστή και Αρχηγού των Αδελφών Μουσουλμάνων, Μόρσι. Αναφέρεται επίσης πως και στο παρελθόν, ΗΠΑ και ΝΑΤΟ υποστήριξαν πραξικοπήματα σε Τουρκία και Ελλάδα.
Ο Rubin πατά σε στέρεο έδαφος, με αναφορά στα τρία μεταπολεμικά πραξικοπήματα (1960, 1971, 1980) και στο “μεταμοντέρνο” το 1997 κατά του Ερμπακάν, πνευματικού πατέρα του Ερντογάν και των σημερινών ισλαμιστών. Όλα υπήρξαν κεμαλικά με πρωταγωνιστή τον στρατό. Πιο πρόσφατα, οι νεοσυντηρητικοί των ΗΠΑ, των οποίων ο Rubin αποτελεί εξέχων μέλος, άρχισαν την σεναριολογία ανατροπής του Ερντογάν από το 2007, με πρωταγωνιστή τον γνωστό Richard Perle ο οποίος, μαζί με τον επίσης γνωστό Paul Wolfowitz, υπήρξαν οι αρχιτέκτονες του πολέμου του 2003 κατά του Ιράκ. Και οι δυό υπήρξαν στυλοβάτες και θιασώτες του κεμαλισμού. Όμως άρχισαν να στρέφονται εναντίον της Άγκυρας λόγω της άρνησής της να επιτρέψει την χρήση του εδάφους της από τους αμερικανούς το 2003 και, βέβαια, λόγω της ρήξης του Ερντογάν με το Ισραήλ που είχε αρχίσει πολύ πριν το 2010, όταν είχαμε το αιματηρό επεισόδιο με το Μαβί Μαρμαρά στη Μεσόγειο.
Πιο άμεσα και πρόσφατα, είχαμε την επιθετική κριτική κατά του Ερντογάν από δύο άλλα επιφανή μέλη των νεοσυντηρητικών, των Morton Abramovitch και Eric Edelman. Και οι δυο διετέλεσαν πρέσβεις στην Τουρκία, με τον πρώτο να θεωρείται αυτός που εντόπισε και προώθησε τον Ερντογάν ως μελλοντικό ηγέτη από την εποχή που ο τελευταίος υπήρξε δήμαρχος της Πόλης. Και οι δύο πρώην πρέσβεις έχουν κατηγορήσει τον Ερντογάν για αυταρχικές και δεσποτικές συμπεριφορές και επικίνδυνο για την “δημοκρατία” και τις “δημοκρατικές ελευθερίες” στην Τουρκία και, επικίνδυνο, βέβαια, για τα συμφέροντα των ΗΠΑ, της Δύσης και του Ισραήλ.
Όμως αντίθετα με τον Rubin, αυτοί υποστηρίζουν την ήπια ή έμμεση μορφή απομάκρυνσής του, μέσω “παραμερισμού” του από το κόμμα ή από τον τουρκικό λαό μέσω εκλογών.
Σε κάθε περίπτωση στην παρούσα συγκυρία ένα στρατιωτικό πραξικόπημα πρέπει να αποκλειστεί διότι ο Στρατός έχει κυριολεκτικά ευνουχιστεί από τους ισλαμιστές. Επί πλέον, λόγω του κουρδικού έχει δημιουργηθεί και μέτωπο μεταξύ κεμαλιστών και ισλαμιστών. Μέχρι να κατισχυθεί πλήρως η κουρδική εξέγερση σε Τουρκία και να σταθεροποιηθεί το μέτωπο στη Συρία, οι κεμαλιστές θα συνεργάζονται με τον τους ισλαμιστές και τον Ερντογάν.
Όλα αυτά δεν τα αγνοεί ο Rubin. Εξάλλου είχαμε και την πρωτοφανή δημόσια δήλωση του Τουρκικού Επιτελείου Στρατού στις 31 Μαρτίου, εν τη απουσία του Ερντογάν στην Αμερική, που απέρριπτε τις “φήμες” περί πραξικοπήματος και ανακοίνωνε την έναρξη έρευνας εναντίον. όσων διέδιδαν τέτοιες προβοκατόρικες πληροφορίες. Το ενδιαφέρον όμως της ανακοίνωσης είναι πως διακηρύττει
πίστη στις δημοκρατικές αρχές και στο Σύνταγμα, χωρίς αναφορά στον Ερντογάν!
Αυτό μπορεί να μη σημαίνει τίποτα. Όμως το κείμενο του Rubin πρέπει να αξιολογηθεί γι’ αυτό που πραγματικά είναι. Αποτελεί μια πολύ σημαντική ψηφίδα στον ψυχολογικό πόλεμο που έχει προ πολλού αρχίσει, κατά του Ερντογάν και του άμεσου περίγυρού του. Το μήνυμα, που απευθύνεται κυρίως προς τον Τουρκικό στρατό, είναι, πως όχι μόνο δέν έχει τεθεί εκτός μάχης αλλά έχει τη δύναμη, και θα έχει και τη Δυτική υποστήριξη για να κινηθεί εναντίον του Έρντογάν, όταν το αποφασίσει.
Και πως όσο πιο γρήγορα γίνει κάτι τέτοιο, τόσο το καλύτερο για την Τουρκία και το μέλλον της στη Δύση.