Οι δημοσιονομικές και Νομισματικές Πολιτικές σε Κύπρο, Ελλάδα και Ευρώπη: λάθη, προκλήσεις και προοπτικές.

ΔΟΒΕ

(ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΟΜΙΛΟΣ ΒΗΜΑ ΕΥΘΥΝΗΣ)

Εκδήλωση του ΔΟΒΕ προς τιμή του Γεράσιμου Αρσένη

Μάκης Κεραυνός

Πρώην Υπουργός Οικονομικών

5 Απριλίου 2017

Μετά από 78 χρονιά από τη μεγάλη κρίση του 1929, που άλλαξε τον κόσμο, το 2007 εκδηλώθηκε στην Αμερική  η πρωτοφανής χρηματοοικονομική κρίση, το γνωστό credit crunch.

Λούκα Κατσέλη

Διδάγματα από την Ελληνική κρίση

***

Ομιλία Σταύρου Ευαγόρου στην εκδήλωση προς τιμή του Γεράσιμου Αρσένη

Όπως είναι γνωστό η χρηματοπιστωτική κρίση προέκυψε από την παραχώρηση στεγαστικών δανείων σε νοικοκυριά με χαμηλή πιστοληπτική ικανότητα, που είχε φθάσει το 13% της συνολικής στεγαστικής πίστης στις ΗΠΑ.

Δημιουργήθηκε σοβαρό πρόβλημα ρευστότητας, σταμάτησε η διατραπεζική αγορά  λόγω απώλειας εμπιστοσύνης και επηρεάστηκαν οι εποπτικοί δείκτες και η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών.

Το Σεπτέμβριο του 2008 κατέρρευσε η Lehman Brothers και η κρίση μεταδόθηκε και απλώθηκε αστραπιαία στην Ευρώπη, λόγω των μηχανισμών που δημιούργησε η παγκοσμιοποίηση και ιδιαίτερα το πιο παγκοσμιοποιημένο σύστημα, το τραπεζικό.

Πιστεύω ότι είναι αλήθεια να πούμε, ότι η Παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, συνέβηκε γιατί υποτιμήθηκε το ρίσκο από όλους τους εμπλεκόμενους στο χρηματοοικονομικό Σύστημα, Κεντρικές Τράπεζες, Ρυθμιστικοί θεσμοί, Οίκοι αξιολόγησης, Τράπεζες, επενδυτές, και χωρίς καμιά αμφιβολία και από Κυβερνήσεις, για να έλθω στην περίπτωση της Κύπρου.

Ο κυπριακός λαός με την εκδήλωση της κρίσης το 2008, την όξυνση της την περίοδο 2011-2013 και τη συνέχιση της μέχρι σήμερα, βίωσε μια δεύτερη μεγάλη καταστροφή, μετά τη μεγάλη καταστροφή του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής.

Μετά την τούρκικη εισβολή του 1974, η κυπριακή οικονομία ανάκαμψε σχετικά γρήγορα και από τότε μέχρι και την οικονομική κρίση του 2008, η μέση ανάπτυξη του ΑΕΠ ήταν 4% και η ανεργία 3,5%.

Όταν η Κύπρος εντασσόταν στην ΕΕ το 2004 και στην ευρωζώνη το 2008, η οικονομία της ήταν σε πολύ καλή κατάσταση, με πλήρη απασχόληση, με υγιή δημόσια οικονομικά. Πληρούσε τους δείκτες του Μάαστριχτ και το 2007 έκλεισε με ανάπτυξη 4,4%, 3,3% δημοσιονομικό πλεόνασμα και το δημόσιο χρέος 60%. Το τραπεζικό σύστημα, παρά κάποιες πρώτες ενδείξεις για υπερθέρμανση του τομέα της ανάπτυξης γης, ήταν σταθερό και με τις καταθέσεις να υπερτερούν του δανεισμού.

Βέβαια κάποιες διαρθρωτικές αδυναμίες είχαν εντοπιστεί, το 2004, όπως θέματα ανταγωνιστικότητας, ανάγκη για αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα, θέματα γήρανσης του πληθυσμού και των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ανάγκη για παραγωγικές επενδύσεις σε νέα τεχνολογία και καινοτομία.

Τότε ένα νέο Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης είχε καταρτισθεί από το Υπουργείο Οικονομικών για την αντιμετώπιση των αδυναμιών αυτών και μάλιστα άρχισε η υλοποίηση του. Αναφέρω ενδεικτικά μερικές από τις διορθώσεις που άρχισαν να υλοποιούνται. Αυξήθηκε το όριο αφυπηρέτησης των δημοσίων υπαλλήλων από το 60^ο έτος στο 63^ο. Αποκρατικοποιήθηκε η Τράπεζα Αναπτύξεως χωρίς να υπάρξουν προβλήματα, πέρασε νομοθεσία για διορισμό των Γενικών Διευθυντών των Ημικρατικών Οργανισμών με συμβόλαιο, δημιουργήθηκαν τα Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη και άρχισε η κατασκευή του σύγχρονου αεροδρομίου της Λάρνακας και της Πάφου.

Το 2008 έγινε εκλογή νέας Κυβέρνησης και νέος Υπουργός ανέλαβε την οικονομία, ενώ την ίδια περίοδο η κρίση κτυπούσε την οικονομία και το τραπεζικό σύστημα της Ευρώπης.

Οι ενδείξεις για σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία ήταν πέρα από ψηλαφητές, ιδιαίτερα το 2009, όταν ο ρυθμός ανάπτυξης σχεδόν πλησίασε το μηδέν.

Η Αντίδραση της ΕΕ στην Κρίση

Ποια ήταν όμως η αντίδραση της ΕΕ στην κρίση; Είμαι βέβαιος ότι όλοι θυμόσαστε ότι μέχρι το 2010, το μόνο που έκαναν οι ηγέτες της ΕΕ στα διάφορα φόρα της Ένωσης ήταν συνεχείς και αλλεπάλληλες συνεδρίες χωρίς αποφάσεις και αποτέλεσμα. Μέχρι που αναδύθηκε η Ιρλανδική κρίση και μέχρι που το δημόσιο χρέος της Ελλάδας έγινε απειλή κυρίως για τις Γερμανικές και Γαλλικές τράπεζες που είχαν τεράστια ποσά επενδυμένα σε ελληνικά ομόλογα.

Ακολούθησε το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων, το γνωστό PSI, (άρχισε το καλοκαίρι του 2011 με 15% και ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2012 με 80%) όπου τελικά, δημόσιο χρέος φορτώθηκε στον ιδιωτικό τομέα. Σε αυτή τη διαδικασία η ανεπάρκεια της πολιτικής και θεσμικής ηγεσίας της Κύπρου ήταν πρωτοφανής, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια μεγάλη τρύπα κεφαλαιακών αναγκών ύψους €4,5 δις  στο κυπριακό τραπεζικό σύστημα που πυροδότησε την κρίση του και άρχισε ο φαύλος κύκλος της κρίσης της Κύπρου με αλληλοτροφοδότηση δημοσίου χρέους- τραπεζικής κατάρρευσης.

Διαρκούσης της κρίσης, και με χώρες μέλη σε κρίσιμη κατάσταση όπως η Ελλάδα και η Ιρλανδία, το Μάιο του 2010, η ΕΕ ιδρύει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF). Στόχος να καθησυχάσει τις αγορές ότι η ΕΕ μπορεί να λύσει τα προβλήματα της. Σκοπός ήταν να εκδίδει ομόλογα για να δανείζει τα χρεωκοπημένα κράτη μέλη της. Αν είναι δυνατό τα κράτη που εγγυώνται το ταμείο, όταν χρεοκοπούν να απευθύνονται σε αυτό και από εγγυητές του να μετατρέπονται σε χρεωκοπημένους δανειζόμενους του.  Ακόμα μια σπασμωδική και πρόχειρη ενέργεια αντιμετώπισης της λύσης. Στη συνέχεια το ταμείο αυτό καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από άλλο μηχανισμό (ESM).

Είναι προφανές ότι η ΕΕ ήταν ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την κρίση. Τόσο η θεσμική υποδομή της όσο και η διαδικασία λήψης αποφάσεων αποδείχτηκαν τελείως ανεπαρκείς. Η ΕΕ έπασχε και πάσχει από έλλειψη ηγετών με όραμα και ισχυρή πολιτική βούληση ώστε να προχωρήσει σε άμεσες λύσεις, βασισμένες σε ορθές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές. Στο τέλος επικρατεί η γερμανική άποψη για εμπλοκή του ΔΝΤ.   Έτσι το ΔΝΤ ένας μη ευρωπαϊκός Οργανισμός και με διαφορετικό ρόλο από την ίδρυση του, γίνεται βασική παράμετρος αντιμετώπισης της κρίσης στην Ευρώπη.

Σήμερα, το ΔΝΤ μετά από δύο επίσημες αυτοκριτικές, παραδέχεται ότι από λάθος στον πολλαπλασιαστή φούσκωσε το χρέος της Ελλάδας, το οποίο θεωρεί ότι είναι αδύνατο να αποπληρωθεί και ζητά σοβαρό κούρεμα του, ενώ ο κύριος Σόιμπλε επιμένει στην πολιτική του και η Κομισιόν παραπαίει.

Ακόμα μια φορά οι πολιτικοί ηγέτες στην ΕΕ χρησιμοποιούν πολιτικά εργαλεία και τις πολιτικές τους ατζέντες για να αντιμετωπίσουν τις σοβαρές οικονομικές συνέπειες της κρίσης από τις οποίες υποφέρουν οι λαοί της Ευρώπης.

Ποιες είναι οι δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές της ΕΕ στην αντιμετώπιση της κρίσης;

Πολλοί καταξιωμένοι και νομπελίστες  οικονομολόγοι εισηγούνταν μια Κεϋνσιανή προσέγγιση στην αντιμετώπιση της κρίσης με κυρίαρχο εργαλείο τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Keynes, σπουδαίος οικονομολόγος, μελετητής και ερμηνευτής της μεγάλης κρίσης του 1929, κατέληξε ότι σε περίοδο ύφεσης που ακολουθεί μια κρίση, το μεγάλο ζητούμενο είναι η συνολική ενεργός ζήτηση και επομένως ένα καλό εργαλείο είναι η κάποια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική. Ο Keynes με την περίφημε θεωρία του, τη Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του επιτοκίου και του Χρήματος, μας έδειξε ότι μετά από την κρίση του 1929, τα επιτόκια έπεφταν αλλά επενδύσεις δεν γίνονταν. Και τεκμηρίωσε γιατί μια ύφεση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με πολιτική λιτότητας, όπως η πολιτική αυστηρής λιτότητας που υιοθέτησε η ΕΕ.

Κοιτάξτε τι γίνεται σήμερα στην Κύπρο. Τα επιτόκια μειώθηκαν, ρευστότητα υπάρχει, οι τράπεζες θέλουν να δανείσουν, αλλά ενεργός ζήτηση δεν υπάρχει. Οι μισθοί έχουν μειωθεί μέσα από το ξήλωμα των συμβάσεων και άλλα μέτρα, αλλά δεν βελτιώθηκε η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, επομένως δεν έχουμε παραγωγικές επενδύσεις, γιατί από κάποιες μελέτες προκύπτει ότι η μείωση του εργατικού κόστους δεν πήγε στην ανταγωνιστικότητα αλλά απορροφήθηκε από τα έσοδα των επιχειρήσεων.

Η  ΕΕ δεν ακολούθησε ουσιαστικά ούτε τη μονεταριστική πολιτική του Friedman ο οποίος πίστευε ότι η δημοσιονομική πολιτική δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα, αλλά πρότεινε μια σφικτή δημοσιονομική πολιτική και παράλληλα μια επεκτατική νομισματική πολιτική. Όταν ασκούνταν πιέσεις στην ΕΚΤ για αύξηση της ποσότητας του χρήματος, τότε παρέμβαιναν το γερμανικό υπουργείο οικονομικών μαζί με τους Ολλανδούς και άλλους και η Κομισιόν κατέληγε να είναι περισσότερο οπαδός της θεωρίας του νομπελίστα οικονομολόγου   Robert Lucas, που βασικά υποστηρίζει ότι το κράτος πρέπει να κρατήσει χαμηλά τον πληθωρισμό και τα υπόλοιπα θα αυτορυθμιστούν. Τελικά ούτε αυτό ακολουθήθηκε σταθερά. Όταν οι λαοί της Ευρώπης άρχισαν να φτωχοποιούνται, ο χρόνος να περνά, η κρίση να βαθαίνει και να μπαίνουν οι πολιτικοί σε διαδικασίες εκλογών, άρχισαν να ασκούνται πιέσεις για αύξηση του πληθωρισμού και χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής με το σχετικά πρόσφατο αλλά κάπως καθυστερημένο, Quantative easing (ποσοτική χαλάρωση) του κ. Ντράγκι. Το οποίο σήμερα διχάζει και την ΕΚΤ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ υπάρχουν ισχυρές πιέσεις για απόσυρση του λόγω των γερμανικών εκλογών.

Συμπερασματικά, προκύπτει ότι η ΕΕ δεν ακολούθησε ένα ξεκάθαρο και μελετημένο μείγμα ορθής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, αλλά παράπαιε μέσα σε ένα κινούμενο μείγμα οικονομικής πολιτικής, που καθόριζαν κάθε φορά οι πολιτικές εξελίξεις, επιμένοντας στην πολιτική της αυστηρής λιτότητας (Austerity policy).

Δεν είμαι βέβαιος όμως αν με το ευρώ, μπορούσε να υιοθετήσει μια αποτελεσματική πολιτική. Πόσο εύκολο είναι να χειριστείς τα οικονομικά προβλήματα με ένα κοινό νόμισμα με πολλές οικονομίες  που λειτουργούν σε διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης και με διαφορετικές στρεβλώσεις; Αλλά αυτό το θέμα μας παίρνει στα δομικά προβλήματα της ΕΕ που πρέπει επιτέλους να την απασχολήσουν.

Όταν οι τράπεζες στην ΕΕ άρχισαν να καταρρέουν η μια μετά την άλλη, η Ε. Επιτροπή μαζί με τις εθνικές κυβερνήσεις αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν το Bail-out για να τις σώσουν, παρέχοντας ρευστότητα κυρίως μέσω κρατικοποιήσεων. Αυτό χρειαζόταν τεράστια ποσά δημοσίου χρήματος και πολύ σύντομα οι ευρωπαίοι ηγέτες ένοιωσαν τεράστιο πολιτικό κόστος, γιατί οι πολίτες ρωτούσαν γιατί χρησιμοποιούν τα χρήματα των φορολογουμένων για να σώζουν τράπεζες. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του Bail-in, που έπρεπε όμως κάπου να δοκιμαστεί, χωρίς να υπάρχει τρόπος να μεταδοθεί τυχόν συστημικός κίνδυνος. Η κατάσταση τότε στην Κύπρο έδωσε αυτήν την ευκαιρία.

Τι έγινε στην Κύπρο;

Παρά τις σοβαρές ενδείξεις και ανησυχητικές προειδοποιήσεις για την επερχόμενη κρίση στην Κύπρο, η Κυβέρνηση μεταξύ 2008 – 2012, ακλουθούσε μια πολιτική επιταχυνόμενης αύξησης των δημοσίων δαπανών, με όλες τις αρνητικές συνέπειες. (Οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονταν με ένα ρυθμό της τάξης του 6,10% το χρόνο , ενώ την ίδια περίοδο ο ρυθμός ανάπτυξης, ως ποσοστό του ΑΕΠ έφθασε στο μηδέν το 2009 και μέχρι το 2012 ήταν οριακά λίγο πιο πάνω από το μηδέν. Ως αποτέλεσμα το Δημόσιο χρέος από 49% το 2008, ανέβηκε στο 86% στο τέλος του 2012. Το Δημόσιο έλλειμμα έφθασε στο -5,7% το 2011, ενώ βέβαια το 2014 έφθασε το -8,8%)

Το 2011 έγινε το ατύχημα στο Μαρί όπου καταστράφηκε η κύρια μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με πολύ σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία.

Το Μάιο του 2011 η Κύπρος έχασε και τη δυνατότητα να δανείζεται από την αγορά, η ρευστότητα στέρεψε με αποτέλεσμα να υπάρξουν δυσκολίες και για πάγιες κρατικές υποχρεώσεις. Τότε μπήκε σε μια λανθασμένη διαδικασία εσωτερικού βραχυπρόθεσμου δανεισμού, αντί να αποταθεί για βοήθεια στην ΕΕ. Η καθυστέρηση μέχρι το τέλος του 2012 στη λήψη μέτρων είχε πολλαπλασιαστική επίδραση στο μέγεθος της κρίσης και επομένως στο κόστος της αντιμετώπισης της με ένα ιδιαίτερα αυστηρό μνημόνιο και τα όσα ακολούθησαν αναφορικά με το Bail-out και το Bail-in.

Πέρα από την ακατάλληλη δημοσιονομική πολιτική και κυβερνητικούς χειρισμούς τη δεδομένη περίοδο, που δημιούργησαν σοβαρές δημοσιονομικές ανισορροπίες, σοβαρές ανισορροπίες παρουσίαζε και ο τραπεζικός τομέας.

Δύο συστημικές τράπεζες είχαν αναλάβει ψηλό ρίσκο συγκέντρωσης στο ελληνικό δημόσιο χρέος, λόγω σημαντικής έκθεσης τους σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Βέβαια πρέπει να πούμε ότι το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ ενθάρρυνε τις τράπεζες να επενδύουν σε κυβερνητικά ομόλογα τα οποία όριζε ως μηδενικού ρίσκου σε σχέση με ανάγκες κεφαλαίου. Από εκεί και πέρα έπρεπε να υπάρχει αξιολόγηση του ρίσκου σε σχέση και με άλλες παραμέτρους και από τις ίδιες τις τράπεζες και από εποπτικές Αρχές.

Το μέγεθος του τραπεζικού τομέα ήταν εφτά φορές το μέγεθος του ΑΕΠ. Οι δύο πιο μεγάλες τράπεζες ήταν ήδη πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν και πολύ μεγάλες για να σωθούν, όπως είχαν αφεθεί τα πράγματα να εξελιχθούν.  Η Ιρλανδία, η Μάλτα και το Λουξεμβούργο, είχαν εξίσου πολύ μεγάλο τραπεζικό τομέα. Βέβαια ένας μεγάλος τραπεζικός τομέας δεν οδηγεί αυτόματα σε αποσταθεροποίηση, είναι όμως ιδιαίτερα τρωτός σε συνθήκες κρίσης, όπως αυτήν που συζητούμαι ή σε συνθήκες που δημιουργούνται από καθυστέρηση στη λήψη μέτρων από την Κυβέρνηση ή τις Εποπτικές Αρχές και η περίπτωση της Κύπρου, ήταν ακριβώς αυτή.

Μια άλλη ανισορροπία του τραπεζικού τομέα ήταν ο ιδιαίτερα ψηλός δανεισμός του ιδιωτικού τομέα, τόσο από επιχειρήσεις όσο και από νοικοκυριά. Βέβαια από πλευράς καταθέσεων επίσης είχαμε τις πιο ψηλές κατά κεφαλή καταθέσεις από όλη την Ευρώπη, που στήριζαν το δανεισμό στους ισολογισμούς των τραπεζών. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν ήταν παράγοντας ρίσκου και έπρεπε έγκαιρα να είχε αντιμετωπιστεί και από την ΚΤΚ και από την Κυβέρνηση, γιατί και εδώ υπήρχαν φωνές που προειδοποιούσαν. Όταν έγινε το κούρεμα των καταθέσεων, οι καταθέσεις βέβαια έπαψαν να στηρίζουν τα δάνεια στους ισολογισμούς των τραπεζών. Το κούρεμα μαζί με το κλείσιμο των τραπεζών και τα capital controls που ακολούθησαν, έδωσαν την πρώτη μεγάλη ώθηση στην αύξηση των κόκκινων δανείων.

Με την εκδήλωση της φούσκας των ακινήτων, το μεγάλο ρίσκο έγινε εφιάλτης και με το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων που αναφέρθηκα πιο πάνω, και τις φουσκωμένες κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών από την PIMCO και το ξεπούλημα των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, πυροδοτήθηκε η μεγάλη κρίση που σε συνδυασμό με τη ανεπαρκή δημοσιονομική πολιτική, και τα προβλήματα του τραπεζικού τομέα, μπήκε σε λειτουργία ο φαύλος κύκλος της κρίσης και της ύφεσης. Η κρίση της κυπριακής οικονομίας ήταν ένας συνδυασμός δημοσιονομικής κρίσης με τραπεζική κρίση, που αλληλοτροφοδοτούνταν μεταξύ τους.

Αναπόφευκτα και στην περίπτωση της  Κύπρου, ακολούθησε η υπογραφή μνημονίου με την Τρόικα.  Αναγκαστικά πια, το μνημόνιο έθεσε μια σειρά περιοριστικών και ιδιαίτερα αυστηρών μέτρων αφού βασιζόταν στην αυστηρή πολιτική λιτότητας που υιοθέτησε η ΕΕ ως την πολιτική ενάντια στην κρίση.

Πού βρίσκεται σήμερα η ΕΕ και η Κύπρος εννέα χρόνια μετά την κρίση; 

ΕΕ

Στην ΕΕ, φτωχοποιήθηκε το 30% του λαού, οι τράπεζες παραπαίουν με τα τεράστια ποσοστά κόκκινων δανείων, η ανάπτυξη παραμένει χαμηλή, η ανεργία βασιλεύει, η Ελλάδα αιμορραγεί, έχουμε το Brexit, τα τεράστια προβλήματα της Ιταλίας, την κατάρρευση των success stories όπως της Ιρλανδίας, τη συνεχή άνοδο των αντιευρωπαϊκών κομμάτων, το προσφυγικό πρόβλημα, τις γεωπολιτικές εξελίξεις και το ξεκαθάρισμα των πολιτικών της νέας αμερικανικής κυβέρνησης.

Κύπρος

Στην Κύπρο όσον αφορά την οικονομία, σίγουρα έγινε ένα συμμάζεμα των δημοσίων οικονομικών, βγήκαμε από το μνημόνιο, ο κυπριακός λαός έδειξε υπομονή, ωριμότητα και σύμπνοια. Γίνονται προσπάθειες για προσέλκυση επενδύσεων. Μπορέσαμε ως κράτος να δανειστούμε ξανά από τις αγορές.

Αυτά κατά την άποψη μου, είναι θετικά βήματα και αποδίδονται τα εύσημα, και όχι success story, δεν αρκούν όμως και δεν διασφαλίζουν μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Βγήκαμε από το μνημόνιο αλλά δεν βγήκαμε από τη λιτότητα και την κρίση. Η συνεχιζόμενη πολιτική της αυστηρής λιτότητας, δεν φέρνει ανάπτυξη, αλλά μπλοκάρει την ανάπτυξη. Η θεραπεία της κρίσης είναι η ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας.

Στην Κύπρο έχουμε φτωχοποίηση του 1/3 του πληθυσμού, έχουμε τη μεγαλύτερη αύξηση της ανισοκατανομής του εισοδήματος από όλη την Ευρώπη, περισσότερο ακόμα και από την Ελλάδα, η ανεργία είναι κοντά στο 14%, χιλιάδες Μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν κλείσει χωρίς να δημιουργούνται νέες, οι παραγωγικές επενδύσεις σχεδόν ανύπαρκτες με εξαίρεση κάποιες σπεκουλαδόρικου χαρακτήρα, η ανάπτυξη του 2,00% οφείλεται κυρίως στην πώληση διαβατηρίων, που συμβαδίζει με την πώληση ακριβών ακινήτων σε ξένους. Ελπίζω να μην επανέλθουμε στις παλιές, κακές και εύκολες συνήθειες. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια παραμένουν σε πολύ ψηλά επίπεδα, και το ποσοστό κάλυψης των προβληματικών δανείων παραμένει συγκριτικά χαμηλό. Η ανταγωνιστικότητα παρά την μείωση των αμοιβών χειροτέρευσε, ενώ δεν έχει προταθεί κανένα νέο οικονομικό μοντέλο ως υποκατάστατο αυτού που καταστράφηκε το 2013.

Ποιές είναι οι προοπτικές και τι πρέπει να γίνει;

Η Κυβέρνηση θα πρέπει να κινηθεί δραστήρια και συλλογικά με άλλες χώρες στα Κέντρα λήψεως αποφάσεων της ΕΕ για να διαφοροποιηθεί η οικονομική πολιτική της. Η ΕΕ να μην αρκείται στα πολιτικά παιχνίδια και να περιορίζεται στις λογιστικές προσεγγίσεις, αλλά να γίνει πιο ανθρώπινη και με την ευκαιρία της Διακήρυξης της Ρώμης για τα 60χρονα της, να θυμηθεί τις ιδρυτικές της Αρχές.

Τέλος, στην Κύπρο η Κυβέρνηση πρέπει να καταστρώσει επιτέλους ένα νέο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης, που να βασίζεται περισσότερο σε νέους πυλώνες, όπως η τεχνολογία, η επιστήμη, η έρευνα, η καινοτομία, η εκπαίδευση, η υγεία και λιγότερο στην ανάπτυξη γης και τις κατασκευές. Να φέρει επενδύσεις παραγωγικές, αυτές που χρειάζεται η οικονομία μας, αυτές που δημιουργούν υποδομές και θέσεις απασχόλησης, και επιτέλους να προχωρήσει σε ενέργειες για άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, ώστε να προωθηθεί η απασχόληση των νέων μορφωμένων ανθρώπων.